Over de kerk

De katholieke parochie moest het na de reformatie van 1580 zonder kerk stellen. Zowel de Martinikerk als de Broerekerk waren aan de hervormden toegewezen en de katholieken restte niets anders dan godsdiensten aan huis te organiseren. Zij deden dit in een huis aan de Singel, dat in 1695 tot kerk werd verbouwd. Het pand werd in 1766 gesloopt en vervangen door een gebouw dat in elk geval van binnen meer op een kerk moet hebben geleken. Enige barokke interieurstukken van deze kerk zijn bewaard gebleven. In 1834 werd deze kerk vergroot, waarbij onder andere een nieuwe voorgevel met dakruiter werd gemetseld en aan de oostzijde een brede uitbouw gemaakt, waar het altaar, dat voorheen aan de westzijde had gestaan, werd opgesteld. In de jaren ’60 van de 19de eeuw kon deze kerk niet meer voldoen aan de toenemende ruimtebehoefte van de groeiende parochie en al helemaal niet aan de goede smaak van de pastoor, die zich met vuur inzette voor een geheel nieuwe kerk in de perfect bij de herleving van het katholicisme passende neogotische stijl. Zowel het bouwterrein als het budget voor de nieuwe kerk was echter beperkt. Men slaagde erin de befaamde architect Pierre Cuypers te contracteren voor het maken van een ontwerp, waarin deze op knappe wijze woekerde met de beschikbare ruimte en middelen.

Het lukte niet om het ontwerp geheel te realiseren. De kerk werd na twee jaar bouwen in 1871 zonder toren opgeleverd en ook aan decoratie en meubilering van het interieur werd weinig gedaan. Maar wat er wel stond was indrukwekkend genoeg: een driebeukige transeptbasiliek met aangebouwde sacristie en pastorie, geheel in steen overwelfd. De bijgebouwen bevonden zich aan de koorzijde: een hoge pastorie en een lage sacristie en zoals alles in het ontwerp met zorg op elkaar afgestemd. In de eerste decennia na de bouw werd het oude meubilair in etappes vernieuwd en vonden wat bouwkundige verbeteringen plaats, omdat er soms echt uit een te krappe beurs was gebouwd. Zo moesten de daken opnieuw worden gedekt, omdat degelijk dakhout in 1870 was wegbezuinigd. In 1889 kwam evenwel aan de voortdurende geldzorgen van het kerkbestuur een abrupt einde toen Edon Hollander, een der kerkmeesters, overleed en de parochie een enorm fortuin naliet. Met dit geld kon de tot dan toe erg kale kerk worden afgebouwd en gedecoreerd zoals in 1869 bedoeld was. De binnenmuren van de kerk werden gekalkt en rijk beschilderd; er kwamen gebrandschilderde glazen en er werd ook een groot orgel geleverd door de vooraanstaande orgelmaker Maarschalkerweerd uit Utrecht.

Van de bouw van een toren, waarmee het oorspronkelijke ontwerp geheel gerealiseerd zou zijn, werd tenslotte afgezien omdat het parochiebestuur het geld liever stak in meer maatschappelijke projecten als een school, een begraafplaats en een ziekenhuis. In de 20ste eeuw waren de kerkelijke fondsen weer dermate opgedroogd dat alleen het allernoodzakelijkste werd gedaan om de kerk te onderhouden. Mede dankzij deze geldkrapte bleef de kerk redelijk gaaf bewaard en werd zij in 1976 op de monumentenlijst geplaatst. Dit maakte het ook mogelijk om in de jaren ’80 en ‘90 belangrijke restauraties uit te voeren